
INTERVIEW MET NEUROWETENSCHAPPER
PROF. DR. ERIK SCHERDER
Over de toename in digitale tools en het effect op het brein
“Als een werkgever het beste met zijn werknemers voor heeft, moet hij erover nadenken of het helpt dat of we alles gaan automatiseren.”
Tekst Ellen Smink
Erik Scherder
Het fit houden van het brein draagt bij aan vitale medewerkers die nog meer zin hebben in hun werk, is de stellige overtuiging van Prof. Dr. Erik Scherder. De bekendste neurowetenschapper van Nederland is op 17 juni een van de sprekers tijdens HR in Motion. In zijn keynote ‘Het brein en de intrinsieke motivatie op de werkvloer’ wijst hij onder andere op de valkuilen van AI en het effect dat de toename in digitale tools op de hersenen heeft. Als werkgever bent u, zo meent hij, de schakel om die hersenen op de werkvloer uit te dagen. In dit interview gaat hij er alvast op in.
“Natuurlijk gaat het allemaal makkelijker, maar dan praat je niet over de vitaliteit voor je medewerkers.”
We zijn liever lui dan moe, weet Erik Scherder. “Dat wordt ook beschreven in een tweetal wetten ‘The law of the least physical effort’ (de neiging van mensen om handelingen te kiezen die de minste fysieke inspanning vereisen, red) en ‘The law of the least mental effort’ (onze neiging om taken of oplossingen te kiezen die de minste mentale inspanning vereisen, red). Je ziet het terug aan al die olifantenpaadjes die erin sluipen om geen andere reden dan dat het makkelijk is en minder energie kost. Evolutionair gezien is het begrijpelijk maar de vraag is of we de goede kant op gaan. Die essentie van The law of the least physical effort leidt wel tot luier wordende lichamen met alle gevolgen van dien. Dat geldt ook voor The law of the least mental effort. Ik wil wijzen op de valkuil van AI en dat is dat AI het je steeds makkelijker maakt. AI en de toename in digitale tools maken onze hersens luier. Er zijn studies die zeggen: het geheugen is nu de smartphone. Er zijn ook studies die je laten zien dat we steeds beter worden in het vinden van waar iets staat, maar minder goed worden in wat er staat.”
Digital dementie
Het toenemende gebruik van digitale AI-tools zou onder andere kunnen leiden tot ‘digital dementie’, lezen we in de aankondiging van Scherders keynote. De uitleg van de hersenprofessor stelt niet echt gerust. “Het is niet zo dat je dement wordt, maar wel dat je op jonge leeftijd de verschijnselen laat zien die altijd gezien worden bij dementie, zoals vergeetachtigheid en oppervlakkige aandachtsprocessen. Mijn punt is dan ook dat als een werkgever het beste met zijn werknemers voor heeft, hij erover moet nadenken of het helpt dat we alles gaan automatiseren. Natuurlijk gaat het allemaal makkelijker, maar dan praat je niet over de vitaliteit voor je medewerkers. Vitaliteit voor je medewerkers betekent dat ze uitgedaagd moeten worden.”
“Als een werkgever het beste met zijn werknemers voor heeft, moet hij erover nadenken of het helpt dat of we alles gaan automatiseren.”
Blijf uitdagen
Doordat AI-tools sommige taken kunnen overnemen, houden medewerkers meer tijd over om na te denken, is een van de positieve punten die AI teweeg zou brengen. Scherder: “Ja, ja. Dat moet je geloven. Als je die tijd die je anders kwijt bent aan laagcognitieve processen echt gebruikt om diep na te denken, is daar natuurlijk niets op tegen. Integendeel! Maar ook hier geldt The law of the least mental effort. Stimuleert het je om na te denken of denk je: ik ben nu eerder klaar, dus kan ik mijn productie opvoeren. Medewerkers krijgen dan meer werkdruk en in dit geval meer van hetzelfde. Het zal qua inkomsten meer opleveren, maar het gaat erom dat als je iets wil bereiken, je er moeite voor moet doen. Moeite doen is echt goed voor je. De tijd nemen om nieuwe dingen te ontwikkelen. Dan zeggen mensen: ‘ik werk het idee wel uit, maar vraag eerst aan Chat GPT of die wat goede ideeën voor me heeft’ Dat is toch gek. Vroeger bedacht je zelf die ideeën. Als werkgever moet je dat niet willen. Organiseer denksessies zonder aan AI te vragen: wat vind jij of kun je vast wat uitwerken. Dat is de uitdaging.”
Fantastische rot collega
Er zelf over nadenken, is de boodschap van Erik Scherder. Vooral ook op de werkvloer. “Je werkplek is een plek die je uitdaagt, een plek waar je wat betekent. Het gaat er mij niet om dat je AI af serveert. Er zijn ook prachtige toepassingen, zoals in de zorg of in de diagnostiek. Het gaat mij erom dat je voor jezelf moet uitmaken of je vandaag hebt nagedacht. Als dat niet zo is, of heel weinig omdat het allemaal makkelijk verloopt, dan moet je dat in principe niet willen. Een tijdlang hetzelfde werk doen, levert vanuit het brein gezien juist meer stress op. Dat is ook de valkuil. Het is belangrijk om variatie te hebben. Er zijn natuurlijk banen waar het moeilijk anders kan, maar alleen al het wisselen van werkplek kan al een nieuwe uitdaging zijn. Je zult zien dat dat weerstand geeft en dat snap ik ook. Maar als iemand op veranderingen reageert met ‘wat nu weer!’, zeg ik: ik ben blij voor u. Dat betekent dat u er weer tegenaan moet. Prima toch! Heb je een rot collega van wie je denkt; wat zit die man toch te zeuren? Fantastisch! Je moet met zo iemand leren opschieten en dan zet je je hersenen weer aan het werk. Mensen denken dat ze een leven willen waarbij alles lekker rustig is. Als iemand mij vertelt dat hij een lekker rustige dag heeft gehad, dan zeg ik: o ja, sneu voor u.”
“Als iemand mij vertelt dat hij een lekker rustige dag heeft gehad, dan zeg ik: o ja, sneu voor u.”
Hoezo met pensioen?
Veel ‘lekker rustige dagen’ zullen er voor Prof. Dr. Erik Scherder zelf niet zijn. Hij werd geboren in 1951 en is nog volop in de running. “Ik ben gelukkig niet met pensioen. Ik geef nog colleges in de ‘snijzaal’ (van de Vrije Universiteit van Amsterdam, red). In Amsterdam openden we in 2023 het eerste Erik Scherder Huis waar we 24 jonge mensen tussen de 16 en 35 met niet aangeboren hersenletsel op weg helpen naar maximale zelfstandigheid. Dankzij een donatie van 1,6 miljoen van HandicapNL en de Nederlandse Postcodeloterij, kunnen we straks nog zo’n huis in Zwolle, Rotterdam en Eindhoven openen. Er zijn heel veel jonge mensen met ernstig hersenletsel, hetzij door een hersenbloeding of een verkeersongeluk. Die groep kenden we eigenlijk al lang, maar daar deden we tot voor kort nooit iets voor. Nu wel. Ja, ik ben gezegend!”